Het Cirkelgesprek (1)

In de loop van de jaren heb ik een aantal malen een training 'gesprekstechniek' moeten volgen. Ik ben niet zo technisch en zo'n training vond ik een twijfelachtig genoegen. Het cirkelgesprek kende ik nog niet. Het werd mij door blogvolger Henk R in de schoot geworden, waarvoor mijn dank!

Een tijdje geleden belandde ik in de situatie van het cirkelgesprek. Tijdens en achteraf dacht ik: ‘Waar zijn we nu helemaal mee bezig?’ Nu weet ik het: met het cirkelgesprek. Dat is een gesprek waar geen einde aan komt. Je blijft alsmaar in hetzelfde cirkeltje ronddraaien, maar je komt geen stap verder.

In deze gesprekken was de gesprekspartner een mevrouw die er heilig van is overtuigd dat de corona-pandemie geen pandemie is maar een plandemie. Het is allemaal bekokstoofd door het WEF, het virus is bewust gekweekt en de vaccinaties zijn bedoeld om het grootste deel van de wereldbevolking uit te roeien. Alle maatregelen die de verspreiding van het virus tegen moesten gaan pasten allemaal in dat plan. Ze wilde zich dan ook niet aan de maatregelen houden en uiteraard al helemaal niet gevaccineerd worden.

Ik volgde destijds vijf corona-sceptische sites en ontdekte steeds meer weinig onderbouwde opvattingen, die echter nooit gecorrigeerd werden. Dus die zaken legde ik dan ook aan deze mevrouw voor. Ik dacht: ‘Misschien gaat ze iets anders denken.’ De overheid maakt fouten, maar iemand als Willem Engel neemt ook van alles niet serieus. Maar hoe meer ik dat soort vragen stelde, des te meer was ze er van overtuigd dat zij gelijk had.

Dat mechanisme kende ik uiteraard wel uit mijn werk, maar dan ging het om cliënten. Maar waarom zou ik met die vrouw niet op basis van wederzijdse redelijke argumenten in gesprek kunnen gaan? Overigens hebben we ook tal van familieleden die in deze hoek zitten, maar daar zijn we geen discussie mee aan gegaan. Met deze mevrouw dus wel. Dat werd dus een cirkelgesprek, maar dan op de app en via de mail. We zijn allebei geen stap verder gekomen.

Ingegraven stellingen

Het belangrijkste kenmerk van een cirkelgesprek is dat beide partijen tegenoverliggende opvattingen hebben over een probleem. Ze graven zich in en herhalen hun argumenten met de verdiensten van de eigen positie tot dat één of beide uitgeput is en opgeeft. Dit is wat we cirkelvormige gesprekken noemen.

Het is één van de meest voorkomende reacties die we hebben bij mensen met een persoonlijkheidsstoornis, aldus de Vlaamse orthopedagoge Annemie Declerq. Instinctief blijven we maar onze argumenten herhalen in de hoop dat de ander dan wel anders gaat denken.

Cirkelvormige gesprekken kunnen uren, dagen, weken, maanden, jaren, zelfs een leven lang meegaan.

Declerq: “Die herhaling is zelden effectief. Het tast zelfs onze kwaliteit van leven aan, maar ook dat van de ander. Daarom raad ik ten zeerste af dat te doen.”

Cirkelvormige gesprekken kunnen uren, dagen, weken, maanden, jaren, zelfs een leven lang meegaan.

Waarom ga je hier mee door? Omdat je nog altijd de hoop hebt dat de ander van gedachten zal veranderen. In de normale communicatie is dat zo, maar er zijn omstandigheden waarbij die hoop ijdele hoop is. Annemie Leclerq noemt daarbij specifiek communicatie met mensen met een persoonlijkheidsstoornis. Daarbij denk ik dan aan mensen met narcisme of met een borderline persoonlijkheidsstoornis. Maar ik denk ook dat het vastlopen breder ligt dan alleen bij mensen met een persoonlijkheidsstoornis.

Mensen met een ernstige persoonlijkheidsstoornis veranderen zelden van mening. Je zou verwachten dat je het na twee of drie gesprekken op zou geven. Tóch ga je door. Wat is er aan de hand? 

Politieseries

Ik ben geen filmkijker. Misschien schiet daar mijn fantasie voor tekort. Het moet wel allemaal waar gebeurd zijn. Dus documentaires vind ik veel interessanter.

Toen ik nog jong was, ongeveer een halve eeuw geleden, was ik wel fan van Duitse crimi’s. Ik zag nu dat Tatort helemaal op You Tube is verschenen. Die rechercheur vond ik altijd een aparte man, met gevoel voor humor. Het was fantasie, maar het werd behoorlijk echt gespeeld.

Een paar jaar geleden was op de Nederlandse TV-zender de Engelse serie over ’24 uur in de politiecel’. Die serie volgde Engelse rechercheurs na een misdrijf. Als er binnen 24 uur niet voldoende bewijs was, dan moest de betrokken worden vrijgelaten. Ook de politieverhoren werden in beeld gebracht. Je zag de betrokkenheid van de rechercheurs en soms ook hun emoties. Wie was er tijdens dit onderzoek ‘de boef’? Vaak zat ik er naast. Ik ben niet geschikt voor dat werk.

Helaas is die serie verdwenen, maar tegenwoordig volg ik een serie over Amerikaanse agenten die een moord moeten oplossen. Omdat veel sporen na 48 uur zijn uitgewist zetten de teams alles op alles om binnen die tijd de zaak in principe rond te krijgen, althans, voor een periode van voorlopige hechtenis. Uiteindelijk moet de rechter een uitspraak doen, vaak ik combinatie met een complexe jury-rechtspraak.

De serie volgt rechercheteams in o.a. Tulsa en New Orleans. Wat je ook vaak ziet is hoezeer de Amerikaanse samenleving ontregeld is geraakt, o.a. vanwege het grootschalige wapenbezit en vanwege het drugsgebruik. Ogenschijnlijk ‘nette wijken’ ziin gevaarlijke buurten geworden waarbij regelmatig een bendestrijd wordt gevoerd.

Er is ook sprake van een andere vorm van ontworteling. Je ziet regelmatig jonge (vooral) vaders die zijn omgebracht of die dader zijn. Het zijn vaders van 21, 22 of 23 jaar, met vaak al drie kinderen. De moeders zijn nog jonger. Er wordt steeds gezegd dat het een liefhebbende vader is, maar als de vaders daders zijn zien ze er dus geen probleem in om een andere jonge vader met één haal aan de trekker overhoop te schieten.

Het gevolg is dat kinderen uit twee gezinnen hun vader hun leven lang gaan missen. In het ene gezin is de vader dood geschoten, de andere vader (de dader) verdwijnt levenslang in de gevangenis. Want dat laatste lijkt bijna de standaard te zijn. Wie een gevaar is voor de samenleving krijgt levenslang. En soms verdwijnt de moeder vanwege medeplichtigheid ook achter de tralies.

Dan worden de kinderen door hun grootouders opgevoed of door een oom of tante opgevoed. Om vervolgens al in de puberteit vaak in hetzelfde gedrag te vervallen. 

QR-stoel

Zgan, teab. Slechts lichte gebruiksschade.

Nieuwjaarswens

Desmond Tutu. Vandaag wordt hij begraven. En ‘toevallig’ ook vandaag staat hij met deze nieuwjaarswens op de Michakalender.

Twee drogredeneringen

Twee drogredenen die door Paula Steenkamp worden besproken in haar boekje over drogredenen zijn de cirkel-redenering en de guilt by association-redenering.

De cirkelredenering is een logisch klinkende redenering die eigenlijk niets zegt. Je zegt: “Er ligt iemand in de gracht.” De ander reageert: “Niks aan de hand, want hij kan zwemmen. Iemand die niet kan zwemmen gaat niet in de gracht liggen.”

Een cirkelredenering die Paula Steenkamp behandelt is het momenteel veelgehoorde verhaal van het immuunsysteem. “Als je immuunsysteem goed functioneert word je niet ziek. Mensen die toch ziek worden hadden geen goed werkend immuunsysteem.” Je kunt op zo’n opmerking reageren met een nóg simpeler ondertiteling: “Dus als je gezond bent word je niet ziek, want als je wel ziek wordt was je niet gezond. Maar wat wil je hier dan mee zeggen?”

De guilt by association-redenering: je veroordeelt iemand op grond van een bepaalde persoonlijke eigenschap of een bepaald kenmerk dat verder niet met de inhoud te maken heeft.

Zo vertelde iemand dat Bill Gates niet te vertrouwen was, want zijn vader was directeur van een abortuskliniek. Dit is een guilt by association-redenering van de bovenste plank.

“Maxima’s vader was fout tijdens de dictatuur van Videla. Waarom zou ik haar dan wél moeten vertrouwen?” De weerlegstrategie is dat je wijst op iemands persoonlijke verantwoordelijkheid. “Maxima is haar vader niet, ze heeft haar eigen verantwoording af te leggen.

Dit is iets wat duizenden keren per dag op Twitter gebeurt. Het is eigenlijk het verhaal van ‘waar rook is, daar is vuur’. Er is ook een omgekeerde variant van. Dan betuig je iemands onschuld door op een vergelijkbare manier een associatie te maken. “Trump gaat respectvol met zijn dochter om, dus hoe zou hij dan andere vrouwen wel eens onheus kunnen bejegenen?”

En zo staan er nog 41 varianten in dit boekje. Goed om over na te denken, al vind ik ze soms best ingewikkeld. Naar aanleiding van Paula Steenwinkel: Drogredenen herkennen en weerleggen (Boom, 2021)

De bangmakerij van Jaap Dieleman (2)

Evangelist Jaap Dieleman weet het wel zeker hoe het met corona zit. Het is allemaal aangekondigd in het boek Openbaringen. Dit is de eindtijd!

Ik ga al een tijdje mee in christelijke kring en meerdere malen heb ik dit soort theorieën horen verkondigen. In de jaren ’70 hoorde ik een predikant zeggen dat de bankpas het begin van de eindtijd markeerde. Later werd het de streepjescode. In vroeger tijden – die ik niet heb meegemaakt – waren het vaak epidemieën. Het is opvallend dat daar nu niet naar verwezen wordt: nu hoor en lees je over de gevolgen van vaccinaties en over o.a. de QR-technologie.

Deze theorieën komen steeds weer tevoorschijn als er ontwikkelingen zijn waar mensen geen grip op hebben. Het is allemaal te groot en niet te bevatten. De beeldtaal van het bijbelboek Openbaringen triggert sommige christenen dan kennelijk om meteen de link naar de eindtijd te leggen. Maar het Bijbelboek Openbaringen is helemaal niet bedoeld om daar een precies te berekenen spoorboekje over de eindtijd van te maken. Al in de eerste eeuwen werd dat gedaan, maar de beelden die Johannes beschrijft vormen slechts de contouren van datgene wat er in de toekomst zal gebeuren.

De wijze waarop Jaap Dieleman schrijft past binnen de complottheorieën. Het gaat steeds weer over de gevaarlijke overheid, over de controle en de macht door diezelfde overheid en over groepen extreem rijken of elites die achter de schermen aan de touwtjes trekken. Dieleman zegt zich op de Bijbel te baseren, maar hij houdt er gewoon een oude seculiere complottheorie op na.

Als er iemand was die destijds in de context van de vervolging leefde was het de apostel Johannes wel, die naar het eiland Pathmos was verbannen. De overheid onder Keizer Nero nam steeds krassere maatregelen om alle andere godsdiensten in het Romeinse Rijk uit te roeien. Het was ook de tijd waarbij christenen in een arena moesten vechten tegen hongerige leeuwen. Dat was een uitje voor het hele gezin: de kleine kinderen mochten de leeuwen toejuichen als ze mensen verscheurden. Om dat verhaal meteen maar te exporteren naar Nederland in 2021, dan vergroot je het slachtofferschap wel erg uit.

Dieleman is een eenpitter, een solist. De verleiding is dan groot om de verhalen steeds meer aan te scherpen. Dat gaat min of meer vanzelf, via tal van associaties die zich opstapelen. En hoe radicaler je bent, des te meer val je op.

Dat levert deels afwijzing op, maar ook steeds meer applaus van een andere groep mensen. Die groep sluit zich naarmate anderen meer afhaken. En dat bevordert ook weer de polarisatie. Dieleman ziet het als een teken aan de wand dat mensen hem niet volgen in deze opvatting. Dat is een signaal dat ‘de vervolging’ al is begonnen.

Stephan Paas, hoogleraar theologie: ,,De gedachte dat je als ware gelovige wordt vervolgd, is riskant. Als mensen niet boos op je worden, ben je blijkbaar geen echte gelovige. Dan is de verleiding groot om je eigen vervolging te organiseren, door extra provocerend op te treden.’’

De bangmakerij van Jaap Dieleman (1)

Evangelist Jaap Dieleman blaast hoog van de toren. Hij heeft het licht gezien en dat moet héél Nederland weten. 

Zo liet hij in het voorjaar huis-aan-huis een blad bezorgen boordevol informatie over de gevaren van de vaccins en de corona-maatregelen. Het blad heb ik overigens niet gezien, sommige huizen werden overgeslagen.

Wat is een evangelist? In veel gevallen is dat een zelfbenoemd persoon, die het als zijn levenswerk ziet om mensen te vertellen over de Bijbel. Veel evangelisten hebben op de één of andere manier een stem gehoord en zijn vervolgens voor zichzelf begonnen. Vaak hebben ze een allergie tegen gevestigde kerken. Er zijn echter ook evangelisten die verbonden zijn aan een kerk en die onder toezicht staan van een kerkenraad. Dat is een ander verhaal.

De ‘vrije’ evangelisten beroepen zich vaak op een gebeurtenis die hun leven drastisch op de kop gezet heeft. Ze zaten diep in de put, waren zwaar aan de drugs en zijn daarna in hun kraag gegrepen. Vanaf dat moment zijn ze hun leven heel anders is gaan richten. Dat is natuurlijk een mooi verhaal en het is vaak ook waar. Ook Dieleman vertelt zo’n verhaal: als kunstenaar liep hij vast in zijn drugsgebruik en hij zag geen enkel perspectief meer.

Een gevaar van veel evangelisten is dat ze éénpitters zijn. Ze hebben een goddelijke opdracht en daar mag niemand hen vanaf brengen. Als andere mensen maar een beetje op de rem trappen leidt dat vaak al tot een conflict. Ze willen volgelingen en ze kunnen maar moeilijk samenwerken. Dat type evangelisten wil zelf de touwtjes in handen houden. Soms ontwikkelen ze zich tot sekteleider.

Inmiddels timmert Jaap Dieleman met zijn Stichting de Heilbode stevig aan de weg. Eén van zijn activiteiten is ondersteuning aan kwetsbare mensen in Kosovo, Albanië en in India. Een andere activiteit is het organiseren van conferenties. Maar Dieleman valt het meeste op door zijn magazines en zijn videoboodschappen. Je vraagt je af: waar betaalt hij dat allemaal van. Maar hij blijkt een aardig aantal financieel donoren te hebben. De inkomsten en uitgaven worden transparant verantwoord (en zijn o.a. op internet te raadplegen).

De wijze waarop Jaap Dieleman zijn boodschap verpakt en verkoopt doet allemaal wat Amerikaans aan. Ik ben daar nogal allergisch voor. Maar dat heeft met mijzelf te maken. Waar het mij nu om gaat is de inhoud van de boodschap die Dieleman in coronatijd verspreidt. Hij legt een rechtstreeks verband tussen de invoeting van de QR-code en de eindtijd.

Als je de boodschap van Dieleman leest is het eigenlijk óf-óf: of je laat je vaccineren en hebt de QR-code in huis, met als gevolg dat je verloren gaat. Of je doet daar allemaal niet aan mee, je hebt heen ‘teken van het beest’ in je lichaam, en je krijgt toegang tot de hemel.

Van die tegenstelling en van dat evangelisch simplisme geloof ik niets. De Bijbel roept gelovigen op om getuige te zijn, de Bijbel zegt niet dat gelovigen rechter moeten spelen. 

Complotdenken en pathologie

Waar eindigt het 'normale' denken en wordt het (psycho-) pathologie? Dat is altijd een spannend verhaal met tal van ethische-, psychologische en politieke kanten. Dat geldt als je het hebt over persoonlijkheidsstoornissen, maar ook als je nadenkt over waarneming. Waar wordt de grip op de werkelijkheid zó diffuus dat het contact met de werkelijkheid zoek raakt?

Die vraag intrigeert mij al anderhalf jaar als het gaat om de discussie over de gevolgen van corona. De één meent dat er een pandemie gaande is die erg gevaarlijk is, de ander denkt dat er een complot gaande is en dat deze pandemie al van tevoren is gepland om de wereldbevolking onder (digitale) controle te krijgen, een derde meent dat covid-19 slechts een gewoon seizoensgriepje is. Deze groep voegt zich gemakshalve vaak bij de tweede genoemde groep: het plan om de wereld onder controle te krijgen.

Student Abbie Richards (destijds in Wageningen) vond het complottheorieën interessant maar ook volkomen onoverzichtelijk. Ze besloot orde in de chaos te scheppen door die chaos te systematiseren. Binnen enkele weken werd haar ‘model’ gevolgd over de hele wereld. Ze noemde het model: ‘De gevarendriehoek van de complottheorieën’.

1. Onderaan het model staan ideeën over complotten die uiteindelijk waar blijken te zijn. Bijvoorbeeld: de auto-industrie sjoemelt met gegevens over uitlaatgassen. Of: de belastingdienst profileert op etniciteit. Dergelijke theorieën zijn er legio en helaas blijken de verdenkingen (vaak na enige tijd) terecht te zijn. Deze ideeën hebben dus een hoog waarheidsgehalte.

2. De tweede fase zijn die van de speculaties waarvan niet bewezen is dat ze waar zijn. Denk aan de dood van Brian Epstein. Volgens nogal wat Amerikanen heeft hij geen zelfmoord gepleegd, maar hij is vermoord, omdat hij anders uit de school zou klappen en er meer vooraanstaande mensen voor de rechter zouden moeten verschijnen. Het zou waar kunnen zijn, maar totnutoe is er geen bewijs.

3. De derde groep wordt gevormd door theorieën die ver van de werkelijkheid staan, maar die weinig schade berokkenen aan de samenleving. Abbie Richards noemt het sprookjesverhalen die met de realiteit weinig van doen hebben. Zo zou er een zangeres uit een groep stiekum vervangen zijn door een andere zangeres. En prins Charles zou in zijn vrije tijd als vampier rondzwerven.

4. De volgende stap is de ontkenning van de werkelijkheid. De publieke consensus op het gebied van wetenschap, geneeskunde en geschiedenis wordt niet meer geaccepteerd. Denk bijvoorbeeld aan de groep mensen die wetenschappelijke uitkomsten per definitie wantrouwt. Ook al is er zeer massaal concensus dat covid-19 een gevaarlijk virus is, deze mensen blijven het zien als een normaal seizoensgriepje waarvoor geen enkele maatregel of vaccinatie nodig en gewenst is. Hier vallen ook mensen onder die zeggen dat het virus niet bestaat, omdat het nooit is geïsoleerd. Volgens Richards horen hier ook de mensen bij die zeker weten dat HCQ, Ivermectine en Vitamine D iedereen tegen het virus kunnen beschermen (en dat vaccins dus overbodig zijn).

5. De vijfde stap is het ‘point of no return’. Een geheim genootschap van rijken en vrijmetselaars is er op uit om de gehele wereld onder controle te brengen. Daarbij komen de meest wonderlijke beweringen over netwerken van pedofielen, de verwijdering van de pijnappelklier bij kinderen, het drinken van bloed van kinderen enzovoorts voorbij. Ik las op een site dat er inmiddels 800.000 kinderen vermist zijn die allemaal ten prooi zijn gevallen aan mensen als Joe Biden, Bill Gates en de familie Rothschild.

Volgens Abbie Richards komt deze theorie uiteindelijk altijd uit bij de Joden. En die teksten zijn dan gebaseerd op de Protocollen van Sion, een mythisch boek van meer dan een halve eeuw geleden, ontstaan uit de Russische anti-semtische propaganda van de 19e eeuw. 

Ons feilbare denken (4)

Ik was nog bezig met de schriftelijke uitwerpselen van Daniël Kahneman, die zich gespecialiseerd heeft in de verbanden tussen economisch handelen en psychologie. Maar eigenlijk is deze serie helemaal niet zo economisch.

Een citaat van Kahneman: “We zijn geneigd beslissers de schuld te geven van goede beslissingen die verkeerd uitpakken, en hun weinig lof toe te zwaaien voor succesvolle stappen die achteraf gezien vanzelfsprekend lijken. Er bestaat een duidelijke uitkomstbias. Wanneer de uitkomsten slecht zijn, verwijten de cliënten hun belangenbehartigers vaak dat ze het teken aan de wand niet gezien hebben, en vergeten ze dat dit teken geschreven was met een onzichtbare inkt die pas achteraf leesbaar werd. Handelingen die bij voorbaat verstandig lijken, kunnen achteraf de indruk wekken van schromelijke onverantwoordelijkheid.”

Covid-19

Pas dit citaat maar eens toe op de huidige covid-19 crisis. Beeld je een overheid in die probeert om een pandemie het hoofd te bieden. Even geen alternatieve oordelen, zoals ‘er is geen pandemie’, of ‘de gevolgen zijn onderschat’. Stel je voor: de overheid heeft naar beste weten gehandeld en passende maatregelen genomen. Had de overheid dan een bevolkingsbreed applaus gekregen? Volgens Kahneman niet.

Mensen zijn namelijk meer geneigd om naar het resultaat te kijken, dan naar de oorspronkelijke (bedoeling van de) plannen. En als we naar het resultaat kijken is dat bij lange na niet optimaal. De epidemie is niet onder controle, de vaccins bieden geen sluitende oplossing, er zijn nog steeds maatregelen nodig. Dus vinden veel mensen dat de overheid heeft gefaald. Mensen willen graag één-op-één resultaat: dit stoppen we er in en dat komt er uit. Komt er iets anders uit, dan heb je het als overheid ‘dus’ fout gedaan.

Natuurlijk kun je – zeker met de kennis van nu – met terugwerkende kracht zeggen wat er allemaal niet goed is gegaan. Daar komt ook nog eens bij dat de overheid moet ‘dealen’ met tal van afwegingen. Er waren kamerleden die vonden dat er helemaal geen sprake was van een gevaarlijk viris, er waren er die pleitten voor zeer sternge maatregelen en alles wat er tussen in zit.

Maar wat we vergeten is om te bedenken dat covid-19 onze samenleving voor een nieuwe opgave stelde die we sinds 1918 niet hadden meegemaakt. In zo’n omstandigheid doet geen enkele overheid het goed: het is zoeken naar de oplossingsrichting.

Bias van achterafkennis

Dit is wat Kahneman noemt: de bias van achterafkennis. Deze heeft als bijwerking dat mensen de kwaliteit van een beslissing eerder beoordelen op basis van de uitkomst van het denk- en beslissingsproces dan op basis van de zorgvuldigheid ervan. Een goed gevolgde procedure heeft dus een minder positief effect op de beoordeling dan een gunstig resultaat. En omgekeerd: als je iets prima hebt uitgevoerd volgens de regels word je afgerekend op een negatief resultaat.

De Bas-regel

Op mijn werk ben ik dat de BAS-regel gaan noemen. Bas is gewoon de naam van een manager met wie ik samenwerkte en die zijn medewerkers vleugels wist te geven. Hij gaf zijn medewerkers veel ruimte en verantwoordelijkheid. En als er iets mis ging stond hij er niet bij met een geheven vingertje. Hij schoof ook niet de verantwoordelijkheid af.

Na afloop van een crisis vroeg Bas aan de medewerker of die persoon had gedaan wat hij moest doen. Als het antwoord 'ja' was had die medewerker goed gehandeld, ook al was de uitkomst anders dan je had gehoopt. 

Ons feilbare denken (2)

Daniel Kahneman (1934) is een Israëlisch psycholoog. Hij is een belangrijke pionier op het grensvlak van economie en psychologie. Hij maakte in zijn publicaties korte metten met het idee van de rationeel calculerende mens die in zijn eigen voordeel handelt, en introduceerde de menselijke psyche in de economie. Aldus de gezaghebbende bron voor onwetenden: Wikipedia. 

Een interessant gegeven bij Kahneman is dat – als je lekker in je vel zit – je eerder geneigd bent om de boodschap te geloven. Dat is natuurlijk ook de ‘truc’ bij bijvoorbeeld busreizen waarbij je onderweg allerlei producten kunt scoren. Je hebt een vakantiegevoel en ziedaar: je gelooft de aanbieder die jou vertelt dat je met dit product het beste koopt wat er op de wereld te koop is.

Om in zo’n toestand te geraken moeten de omstandigheden dus gunstig zijn. Een luxe fauteuil in een congrescentrum werkt beter dan een klapstoeltje op de hoek van een tochtige straat. Vandaar dat de krantenverkopers op station Amsterdam Zuid potentiële kopers van een abonnement ook even uit de wind halen door de luwte op te zoeken.

Volgens Kahneman heb je ook een toestand van cognitief gemak. Dat is het volgende volgens Kahneman: ” (…) zult u waarschijnlijk in een goede stemming zijn: u vindt datgene wat u ziet prettig, u gelooft wat u wordt verteld, u vertrouwt op uw intuïtie en u hebt de indruk dat de huidige situatie vertrouwd overkomt. U zult ook ontspannen zijn en oppervlakkige gedachten hebben.”

Als een spreker erg moeilijk gaat doen, zodat de luisteraars alle cognitieve zeilen bij moeten zetten om te begrijpen wat er gezegd wordt is dat een toestand van cognitief ongemak. Je moet het gevoel hebben dat je iets nieuws hoort dat je toch bekend voorkomt. Als het oud nieuws is wordt het weer te saai (‘deze spreker heeft kennelijk niets te vertellen’) en als het te ingewikkeld wordt haak je af: ‘dit is voor mij te hoog gegrepen’.

Als ik lees wat er in de coronadiscussie gebeurt is dat twee groepen beiden proberen hun nieuws op deze wijze te verpakken. Ze bereiken elkaar echter niet, want als de één zegt dat er tientallen kinderen door vaccinatie sterven haakt de ander af. Dat het is gevolg van cognitieve dissonantie: je wilt geen boodschap horen die niet in jouw straatje past. Dus pas je de boodschap naar eigen inzicht aan, zodat het weer logisch klinkt. Omgekeerd: als de overheid zegt dat vaccinaties levens kunnen redden haakt de andere groep af. “Door dit soort desinformatie worden er nóg meer kinderen te grazen genomen en vermoord” was gisteren een opmerking op een mediakanaal dat fel tegen vaccinatie is.

Als ik de boodschap van Kahneman vertaal verkeren beide groepen bij het horen van 'de andere boodschap' in een toestand van cognitief ongemak. Dus bereik je de andere groep niet meer. De boodschap van de ander klinkt cognitief te ongemakkelijk.