Kunnen borderliners liegen?

Die vraag kwam ik tegen en hield me aan de praat. In mijn hoofd, tenminste. 

Het ingewikkelde is dat de diagnose borderline niet afgegrensd is. Er is sprake van een breed spectrum aan stoornissen. Net zoals bij autisme kun je dus bij borderline ook spreken van een spectrum aan borderline-stoornissen.

Daarom denk ik dat het antwoord op deze vraag wordt gekleurd door naastliggende stoornissen. Borderline is namelijk niet los verkrijgbaar. Zo zijn er mensen met borderline en typische autistische kenmerken. Anderen hebben daarnaast duidelijk narcistische trekken.

De combinatie narcisme en borderline is vanuit ontwikkelingsdynamisch perspectief ook goed verklaarbaar. De basis voor beide stoornissen liggen qua ontwikkeling in de peutertijd. Dat ligt anders bij het autisme.

Er wordt gezegd dat mensen met autisme niet kunnen liegen. Dat is niet 100% waar en het hangt ook weer van de overlap met andere stoornissen af. Maar veel mensen met autisme zijn opvallend rechtlijnig en ook opvallend eerlijk.

Narcisten kunnen echte manipulators zijn (denk aan de Dark Triad). Ze stellen zichzelf centraal en willen koste wat het kost hun doelen bereiken. Dat kunnen ze doen door middel van liegen en manipuleren. Je hoeft maar naar een programma als ‘Opgelicht’ te kijken en je weet al hoe laat het is.

Maar hoe zit dat liegen bij borderline? Het past bij deze stoornis om zwart-wit te denken (de ontwikkeling naar grijstinten komt later). Dus iemand is goed óf hij is fout. Dat steekt iemand met borderline niet onder stoelen of banken. Recht door zee en eerlijk dus, maar niet altijd handig.

Maar maakt iemand met borderline plannen om te liegen en te bedriegen? Nee, dat past meer bij narcisme. Ook het pathologisch liegen past meer bij narcisme.

Mensen met borderline reageren veel meer op het moment. Er ontstaat stress en ze willen de gevolgen van die stress ontlopen. Wat nu? Het schijnt dat mensen met borderline dan veel minder tot slimme reacties komen. Mensen met narcisme proberen de ander om de tuin te leiden, mensen met borderline proberen de stress bij henzelf te verminderen. En soms doen ze dat door de ander een niet juist antwoord te geven.

Bijvoorbeeld: een man met kenmerken van borderline is bang dat hij niet geaccepteerd zal worden in een bepaalde groep. De rest heeft meer opleiding dan hij. Wat hij zal doen is er een paar jaar opleiding bij verzinnen. Niet in de eerste plaats om de ander voor de gek te houden, maar om er maar bij te mogen horen. Want er niet bij mogen horen is een vorm van verlating.

Het kernsymptoom van borderline is de angst voor verlating. De reactie is: alles doen om maar te voorkomen

Dan nog een antwoord dat ik op internet las. Mensen met borderline zijn niet in de eerste plaats geneigd om te liegen. Waar ze niet tegen kunnen is als de vraag te dicht bij hun vermeende waarheid komt. Dan gaan ze antwoorden verzinnen óf ze trekken aan hun kuierlatten en lopen snel weg.

Zoals mevrouw Genesius die haar kind ziek maakte en zo aandacht van de artsen kreeg. Zodra een arts teveel vragen stelde brak mevrouw Genesius het contact af en zocht ze een nieuwe arts voor haar dochter.

Dat verklaart ook de vele relaties en behandelaars die mensen met borderline vaak hebben gehad. Naarmate je iemand beter kent komt hij of zij ook dichterbij en moet je meer hoog houden om te voorkomen dat je door de mand valt. Ik zou de reactie in dat verband meer 'overleven' dan 'liegen' willen noemen. Dat laat onverlet dat er - zeker als er kinderen in het spel zijn - soms duidelijk moet worden gehandeld om ernstiger schade te voorkomen.