Complotdenken en pathologie

Waar eindigt het 'normale' denken en wordt het (psycho-) pathologie? Dat is altijd een spannend verhaal met tal van ethische-, psychologische en politieke kanten. Dat geldt als je het hebt over persoonlijkheidsstoornissen, maar ook als je nadenkt over waarneming. Waar wordt de grip op de werkelijkheid zó diffuus dat het contact met de werkelijkheid zoek raakt?

Die vraag intrigeert mij al anderhalf jaar als het gaat om de discussie over de gevolgen van corona. De één meent dat er een pandemie gaande is die erg gevaarlijk is, de ander denkt dat er een complot gaande is en dat deze pandemie al van tevoren is gepland om de wereldbevolking onder (digitale) controle te krijgen, een derde meent dat covid-19 slechts een gewoon seizoensgriepje is. Deze groep voegt zich gemakshalve vaak bij de tweede genoemde groep: het plan om de wereld onder controle te krijgen.

Student Abbie Richards (destijds in Wageningen) vond het complottheorieën interessant maar ook volkomen onoverzichtelijk. Ze besloot orde in de chaos te scheppen door die chaos te systematiseren. Binnen enkele weken werd haar ‘model’ gevolgd over de hele wereld. Ze noemde het model: ‘De gevarendriehoek van de complottheorieën’.

1. Onderaan het model staan ideeën over complotten die uiteindelijk waar blijken te zijn. Bijvoorbeeld: de auto-industrie sjoemelt met gegevens over uitlaatgassen. Of: de belastingdienst profileert op etniciteit. Dergelijke theorieën zijn er legio en helaas blijken de verdenkingen (vaak na enige tijd) terecht te zijn. Deze ideeën hebben dus een hoog waarheidsgehalte.

2. De tweede fase zijn die van de speculaties waarvan niet bewezen is dat ze waar zijn. Denk aan de dood van Brian Epstein. Volgens nogal wat Amerikanen heeft hij geen zelfmoord gepleegd, maar hij is vermoord, omdat hij anders uit de school zou klappen en er meer vooraanstaande mensen voor de rechter zouden moeten verschijnen. Het zou waar kunnen zijn, maar totnutoe is er geen bewijs.

3. De derde groep wordt gevormd door theorieën die ver van de werkelijkheid staan, maar die weinig schade berokkenen aan de samenleving. Abbie Richards noemt het sprookjesverhalen die met de realiteit weinig van doen hebben. Zo zou er een zangeres uit een groep stiekum vervangen zijn door een andere zangeres. En prins Charles zou in zijn vrije tijd als vampier rondzwerven.

4. De volgende stap is de ontkenning van de werkelijkheid. De publieke consensus op het gebied van wetenschap, geneeskunde en geschiedenis wordt niet meer geaccepteerd. Denk bijvoorbeeld aan de groep mensen die wetenschappelijke uitkomsten per definitie wantrouwt. Ook al is er zeer massaal concensus dat covid-19 een gevaarlijk virus is, deze mensen blijven het zien als een normaal seizoensgriepje waarvoor geen enkele maatregel of vaccinatie nodig en gewenst is. Hier vallen ook mensen onder die zeggen dat het virus niet bestaat, omdat het nooit is geïsoleerd. Volgens Richards horen hier ook de mensen bij die zeker weten dat HCQ, Ivermectine en Vitamine D iedereen tegen het virus kunnen beschermen (en dat vaccins dus overbodig zijn).

5. De vijfde stap is het ‘point of no return’. Een geheim genootschap van rijken en vrijmetselaars is er op uit om de gehele wereld onder controle te brengen. Daarbij komen de meest wonderlijke beweringen over netwerken van pedofielen, de verwijdering van de pijnappelklier bij kinderen, het drinken van bloed van kinderen enzovoorts voorbij. Ik las op een site dat er inmiddels 800.000 kinderen vermist zijn die allemaal ten prooi zijn gevallen aan mensen als Joe Biden, Bill Gates en de familie Rothschild.

Volgens Abbie Richards komt deze theorie uiteindelijk altijd uit bij de Joden. En die teksten zijn dan gebaseerd op de Protocollen van Sion, een mythisch boek van meer dan een halve eeuw geleden, ontstaan uit de Russische anti-semtische propaganda van de 19e eeuw.