Betrekkingsideeën

Ooit volgde ik een pittige bijscholing door psychiater Jaap Veldkamp van de toenmalige Valeriuskliniek in Amsterdam. In zijn cursus vroeg hij veel aandacht voor de rol van betrekkingsideeën.

Een betrekkingsidee is dat je steeds weer denkt dat iets over jou gaat. Er stopt een auto voor de deur: “Nu komen ze mij ophalen.” Twee mensen op een terras zitten te lachen. “Ze zitten mij uit te lachen.” Een man pakt zijn mes in een restaurant om het vlees te snijden. “Die man is van plan om mij neer te steken.”

Als jouw huisarts een blogger is, is dat natuurlijk meteen ook voer voor het voeden van betrekkingsideeën. "Zie je wel: hij heeft het over mij als patiënt!"

Ik heb over meerdere situaties gehoord of gelezen waarbij een behandelaar een klacht aan zijn genderneutrale broekrok kreeg omdat hij/zij het beroepsgeheim zou hebben geschonden.

Ik heb ook wel eens een verhaal gehoord waarbij een arts een verhaal vertelde dat precies paste bij een gezin waar ik op dat moment bij betrokken was. Het ingewikkelde was dat die specialist inderdaad ook nog eens de behandelaar was van dit gezin, dus dat voedt dan je vermoeden nog eens extra.

In de loop der tijd heb ik in duizenden dossiers geschreven naar aanleiding van concrete casuïstiek. Maar ik mag natuurlijk nooit zomaar één op één verhalen uit mijn werk in de publiciteit brengen. Nu ik bezig ben een casuïstiek-boek te schrijven moet ik daar extra alert op zijn. Gelukkig heb ik in mijn 50 werkzame jaren heel veel informatie verzameld die door elkaar kan worden gebruikt.

GGZ

Toch zullen er juist binnen de GGZ regelmatig patiënten zijn die zichzelf herkennen in verhalen van behandelaars.  Het zijn namelijk vooral de cliënten van mensen in de GGZ die daar gevoelig voor zijn. Hoe komt dat? Ik citeer uit een ander weblog (Gedachten Uitpluizen). 

Soms lijkt het wel alsof alle informatie over jou gaat. Je hart is net gebroken en vol liefdesverdriet zet je de radio aan. Je hoort Anouk op de radio, ze zingt over een verloren liefde. Het lijkt wel of dit nummer speciaal voor jou is geschreven!

Normaal

Het is gelukkig heel normaal om te denken dat iets over ons gaat terwijl dit toch niet het geval is. In de psychologie noemen ze dit betrekkingsideeën. Bijvoorbeeld de gedachte dat mensen om je lachen als je langs ze loopt, terwijl ze in werkelijkheid lachen om een grap die net is gemaakt. Of wanneer je de gedachte hebt dat mensen je lelijk vinden of je afkeuren, terwijl ze in werkelijkheid niet met je bezig zijn. Wanneer je een slechte dag hebt of wat onzeker bent, kun je meer last hebben van dit soort gedachten. Ook in de puberteit hebben veel mensen hier last van.

Betrekkingsideeën komen dus vaak voor en zijn een heel normaal verschijnsel. Het wordt pas vervelend als je continu het idee hebt dat dingen over jou gaan en als het dan steeds om negatieve dingen gaat. In dit geval kan het je bang maken of verdrietig en kan het maken dat je situaties uit de weg gaat.

Volgens Jaap Veldkamp verraden alle betrekkingsideeën dat iemand graag gezien wil worden. Je denk misschien: wat paranoia dat iemand denkt dat hij wordt neergestoken omdat iemand twee tafels verderop zijn vlees snijdt. En toch - zegt Veldkamp - het heeft een functie: gezien willen worden. Als het niet op een positieve manier kan, dan maar op een negatieve manier. 

Wat weten we ervan?

Bij betrekkingsideeën speelt een aantal zaken een rol. De belangrijkste daarvan is aandacht. Emoties hebben hier invloed op. Als we bang zijn merken we meer dingen op die kunnen wijzen op gevaar. Of wanneer je honger hebt, gaat je aandacht sneller naar mensen die zitten te eten. We noemen dit selectieve aandacht. Omdat de informatie aansluit bij hoe je je voelt, lijkt de informatie ook extra van belang.

Stress

Dus: hoe meer stress we ervaren, hoe meer we onder druk staan, des te meer zullen we de indruk hebben dat algemeen bedoelde informatie toch op ons betrekking heeft.

Dopamine is een stof in de hersenen die onze aandacht stuurt. Dopamine kan zorgen dat dingen in het midden van de aandacht komen te staan en van persoonlijke betekenis lijken te zijn.

Wanneer mensen onder grote druk staan, erg moe zijn of slecht in hun vel zitten kan de afgifte van dopamine ontregelen Zo kan het zijn dat neutrale informatie nu binnenkomt als iets dat over jou gaat.