We gaan even ingewikkeld doen. Ik ga een Engelse term door het virtuele luchtruim gooien. De Window of Tolerance.
Ik heb er geen goed Nederlands woord voor. De term komt van dr. Dan Siegel (1999), een Amerikaans hoogleraar in de psychiatrie. Je zou het letterlijk kunnen vertalen met het spanningsraampje. Maar dat vind ik een wat kunstmatig woord.
Mevrouw Van Veenendaal - een vrouw van rond de 50 jaar - vertelde dat ze - als ze te gespannen is - geen woorden meer kan bedenken. Ze raakt letterlijk en figuurlijk de taal kwijt. Ze vertelde dat ze vroeger ontplofte als er iets gebeurde waar ze geen controle over had. Inmiddels heeft ze zichzelf aangeleerd om niet meer zo ontvlambaar te zijn. Maar het lijkt wel of die ingehouden emotie haar spraakorgaan verlamt.
De situatie die mevrouw van Veenendaal beschrijft kan te maken hebben met de Window of Tolerance. In een eenvoudig schema ziet het raamwerk er zo uit:
Aan de ene kant is er de hyperarousal. Dat wil zeggen dat je overprikkeld bent, overweldigd door je emoties. Dan kan bijvoorbeeld leiden tot vechten, vluchten of bevriezen. Je bent snel geïrriteerd of direct in paniek.
Mevrouw van Veenendaal zit in beide reacties aan de hyperarousal-kant. Ze raakt overweldigd door wat er om haar heen gebeurt en vooral door wat daar haar doet. Vroeger uitte ze haar emoties vervolgens heftig. Het was een vorm van vechten. Nu zijn de emoties nog steeds heftig. Alleen slaan ze naar binnen toe. Dat is een vorm van ‘bevriezen’.
Het omgekeerde is de situatie van de hypoarousal. Dan slaan de emoties verder naar binnen toe. Je bent niet alleen je stem kwijt, maar ook je ‘ziel’. Je hebt er geen zin meer in, je sluit je af, je wordt vlak. Dat klinkt veiliger, maar je bent jezelf niet meer.
In het bovengebied (de hyperarousal) ben je bezig te overleven. In het ondergebied (de hypoarousal) heb je te weinig spanning, al voel je je misschien wel gespannen. Een gezonde mate van spanning heb je namelijk nodig om te verwerken en om te kunnen overleven. Je zou bij de hypoarousal kunnen denken aan het typen met een tekstverwerker zonder dat er tekst op je scherm verschijnt.
Bijkomende aspecten zijn dat je zowel in de hyperarousal-stand als waneer je in een situatie van onvoldoende spanning verkeert (te) weinig open staat naar anderen toe: je kunt niet goed luisteren. Een tweede aspect is dat je in beide toestanden niet goed in staat bent om naar jezelf te kijken: zelfreflectie is niet goed mogelijk.
henk 50 
Je hebt gelijk hoor. Het is meer iets met bandbreedte of spectrum. Nou ja, als je fietsbanden maar op spanning zijn. Een mens moet zich kunnen uit-drukken. En niet teveel onder de in-druk raken van wat anderen van ze vinden. Anders word je een drukvat zonder ventiel en blijft de spanning oplopen. Ik was erg onder de indruk van de Marokkaanse vrouwen in “Groeten uit Holland”. Hoe ze met elkaar omgaan, open en oprecht. Daar kunnen wij nog wat van leren.
Spanningsboog?
@ Miep: dat zit er wel dicht tegen aan. Meestal wordt de spanningsboog gebruikt voor de tijd dat iemand de aandacht bij de les kan houden. Of in een ander verband: het verloop van de oplopende spanning naar de ontlading en daarna de ontspanning. Dus een verloop in tijd. Ik aarzel een beetje omdat met het Window of Tolerance vooral wordt bedoeld: of je teveel reageert op prikkels of te weinig. Dus in dat opzicht is het niet een verloop maar een tijdsopname. Maar je suggestie zit er dicht tegen aan.