Spiritueel narcisme

Het komt binnen allerlei geloofsgemeenschappen voor. Mensen die menen dat ze beter zijn dan anderen. Bijvoorbeeld omdat ze een bijzondere ervaring ‘in de Heer’ hebben gehad. 

Omdat ze in tongen kunnen spreken. Maar ook – veel gewoner – omdat ze op een bepaalde manier heel gelovig zijn. Ze doen dagelijks aan Bijbelstudie. Ze kennen bijzondere ervaringen. Ze worden op een bijzondere manier geleid.

Dat kan allemaal waar zijn. Maar het wordt spiritueel narcisme als de persoon daarmee zichzelf centraal stelt. Hij is een betere gelovige dan de ander. Die ander ‘ is zo ver nog niet’ klinkt het dan nogal eens. Dat narcisme vormt ook de voedingsbodem voor sekteleiders.

Regelmatig heb ik studie gedaan naar het opgaan, blinken en verzinken van sekten. Eén van de eerste kenmerken van de 'foute' leider is dat hij geen tegenspraak duldt. Een andere mening wordt als afwijzing, als 'narcistische krenking' ervaren. 

Roos Vonk noemt dit spiritueel narcisme. Narcisme is een vorm van denken waarbij je jezelf centraal stelt. Dat zichzelf centraal stellen kan vermomd zijn onder de dekmantel van het geloof.

Dit spiritueel narcisme komt voor in de gevestigde kerken. De paradox is ook nog eens: hoe meer iemand gewaardeerd wordt, des te groter is de kans dat hij vervalt in spiritueel narcisme. Maar dit narcisme komt nog veen meer voor in ‘losse groepen’ rond een zelfbenoemd leider die zichzelf bijzondere gaven toedicht.

Een voorbeeld is mijns inziens de prediking van Tom de Wal van Frontrunners. Hij onttrekt veel mensen op het Bible Belt van mijn geboortegrond aan de prediking in hun traditionele kerken. Maar wat ze er voor terug krijgen is een ik-gerichte boodschap waarbij Tom de Wal vooral zichzelf centraal stelt en voor fantastische genezingen zorgt. Daar hangt wel een prijskaartje aan, want in het dorp Dussen moet een megakerk gebouwd gaan worden. Allemaal tot eer van God, maar in het bijzonder ter ere van Tom de Wal. 

Narcisme is een manier van denken waarbij je jezelf centraal stelt. Het is spiritueel als het vermomd gaat onder de dekmantel van het geloof. Zoals binnen het Boeddhisme.

Dat ervoer kunsthistorica Mariëlle Hageman. Ze dacht in Nepal te kunnen onthechten aan de westerse wereld. Maar juist deze religieuze omgeving blijkt een slangenkuil van jaloezie en intriges te zijn. Mensen die dingen zien die anderen niet zien en dus betere gelovigen zijn. Wie zo verheven is mag hard oordelen over de ander. Dat past volgens Lurie allemaal in het narcistische plaatje: het creëren van een voor mij perfecte geloofswereld waarin ik de beste geloofspapieren heb.

Roos Vonk noemt nog een gevolg van dit spiritueel narcisme. Wie zo ‘verheven’ is hoeft natuurlijk weinig narigheid te vrezen. Onprettige gevoelens worden vermeden. “Sinds ik geloof heb ik daar helemaal geen last meer van. Het doet me allemaal niks meer wat ze van me zeggen.” In werkelijkheid zou het best eens zo kunnen zijn dat ze die gevoelens gewoon niet hebt toegelaten.

Geloof kan bergen verzetten. Maar geloof wordt spiritueel narcisme wanneer jij beweert dat je zo goedgelovig bent dat je het zelf bent die die bergen kan verzetten. En dat je daarom beter bent dan alle anderen.