Het verhaal van Jennifer

Huisarts Dr. White dacht dat het allemaal relatief eenvoudig zou zijn. In de vijf jaar dat hij Jennifer had behandeld, had ze weinig medische problemen gehad. Haar maagklachten waren waarschijnlijk te wijten aan gastritis, dacht hij, dus behandelde hij haar met maagzuurremmers. Maar toen haar maagpijn heviger werd ondanks de behandeling en routinetests normaal bleken te zijn, liet Dr. White Jennifer opnemen in het ziekenhuis. 

Na een grondig medisch onderzoek informeerde Dr. White naar de stress die Jennifer op haar werk en thuis zou kunnen ervaren. Ze gaf grif toe dat haar baan als personeelsmanager voor een groot bedrijf erg druk was, maar zoals ze het uitdrukte: “Veel mensen hebben banen onder druk.” Ze onthulde ook dat haar privéleven de laatste tijd hectischer was: Ze probeerde om te gaan met de drukke juridische praktijk van haar man en tegelijkertijd de verantwoordelijkheden als moeder te dragen. Maar ze twijfelde aan het verband tussen deze factoren en haar maagpijn.

Toen Dr. White Jennifer aanraadde om een consult bij de psychiater aan te vragen, weigerde ze aanvankelijk. Pas toen haar ongemak veranderde in pijnscheuten, stemde ze schoorvoetend in met een bezoek aan psychiater Dr. Gray. Ze ontmoetten elkaar een paar dagen later.

Psychiatrisch ziekenhuis

Jennifer was een aantrekkelijke blonde vrouw die jonger leek dan haar achtentwintig jaar. Ze lag in bed in een ziekenhuiskamer die van een anoniem hokje was veranderd in een persoonlijk hol. Een knuffeldier lag naast haar in bed en een ander lag op het nachtkastje naast verschillende foto’s van haar man en zoon. Beterschapskaarten lagen zorgvuldig uitgestald in een rij langs de vensterbank, geflankeerd door bloemstukken.

In het begin was Jennifer erg formeel en beantwoordde alle vragen van Dr. Gray met grote ernst. Toen grapte ze over hoe haar baan “me naar een psychiater dreef”. Hoe langer ze praatte, hoe droeviger ze keek. Haar stem werd minder dominant en meer kinderlijk. Ze vertelde hem dat een promotie voor haar baan meer eisen stelde, nieuwe verantwoordelijkheden die haar onzeker maakten. Haar zoontje van vijf ging naar school, wat een moeilijke scheiding voor hen beiden bleek te zijn.

Conflicten met Allan, haar man, namen toe. Ze beschreef snelle stemmingswisselingen en slaapproblemen. Haar eetlust was gestaag afgenomen en ze verloor gewicht. Haar concentratie, energie en zin in seks waren allemaal afgenomen.

Dr. Gray adviseerde een proef met antidepressiva, die haar maagklachten verbeterden en haar slaappatroon leken te normaliseren. Binnen een paar dagen was ze klaar om ontslagen te worden en stemde ze ermee in om de ambulante therapie voort te zetten.

Jeugd

In de weken daarna vertelde Jennifer meer over haar opvoeding. Ze groeide op in een kleine stad en was de dochter van een prominente zakenman en zijn vrouw die veel contacten in de stad onderhield.

Haar vader, een ouderling in de plaatselijke kerk, eiste perfectie van zijn dochter en haar twee oudere broers en herinnerde de kinderen er voortdurend aan dat de gemeenschap hun gedrag onder de loep nam. Jennifer’s cijfers, haar gedrag, zelfs haar gedachten waren nooit goed genoeg. Ze was bang voor haar vader, maar zocht voortdurend – en zonder succes – naar zijn goedkeuring.

Haar moeder was weinig toegenegen naar haar kinderen en hield afstand. In de puberteit beoordeelden ze de vrienden en vriendinnen die ze mee naar huis nam en ze vond hen vaak onacceptabel. Als gevolg daarvan had ze weinig vrienden en nog steeds minder afspraakjes.

Jennifer beschreef haar heftige emoties, die erger leken te worden toen ze ging studeren. Ze begon voor het eerst te drinken, soms overmatig. Zonder waarschuwing voelde ze zich dan eenzaam en depressief en dan weer high van geluk en liefde. Soms barstte ze in woede uit tegen haar vrienden – een woede die ze als kind op de een of andere manier had weten te onderdrukken. Rond deze tijd begon ze ook de aandacht van mannen te waarderen, iets wat ze voorheen altijd had vermeden.

Hoewel ze het fijn vond om begeerd te worden, had ze altijd het gevoel dat ze hen op de een of andere manier “voor de gek hield” of misleidde. Nadat ze verkering kreeg met een man, saboteerde ze de relatie door conflicten aan te wakkeren.

Relatie met Allan

Uiteindelijk ontmoette ze Allan toen hij zijn rechtenstudie aan het afronden was. Hij bleek vasthoudend en ze liet zich niet wegjagen als ze probeerde zich terug te trekken. Hij koos graag haar kleren uit en gaf haar advies over hoe ze moest lopen, praten en voedzaam eten.

“Allan gaf me een identiteit”, legde Jennifer uit aan dr. Gray. Hij adviseerde haar hoe ze met zijn collega’s en met haar klanten moest omgaan, wanneer ze assertief moest zijn en wanneer juist ingetogen. Zo ontwikkelde een cast van “repertoirespelers” – personages of rollen die ze op commando op het ‘haar toneel’ kon oproepen.

Op aandringen van Allan trouwden ze binnen een jaar. Ze stopte met school en begon als receptioniste te werken, maar haar werkgever herkende haar intelligentie en bevorderde haar naar meer verantwoordelijke banen.

Thuis ging het echter minder goed met Jennifer en met haar relatie met Allan. Allan’s carrière en zijn interesse in bodybuilding zorgden ervoor dat hij meer tijd van huis was, wat Jennifer haatte. Soms ging ze de confrontatie met hem aan om er voor te zorgen dat hij langer thuis bleef. Soms provoceerde ze hem zelfs fysiek om kwaad op haar te worden. Daarna nodigde ze hem uit om met haar te vrijen.

Jennifer had weinig vrienden en dus ook weinig netwerk. Ze devalueerde andere vrouwen door roddels te verspreiden of door hen af te doen als ‘oninteressant’.

Jennifer wordt moeder

Na twee jaar werd haar zoon Scott geboren. Ze hoopte dat hij de troost zou bieden die ze van binnenuit miste. Ze had het gevoel dat haar zoon altijd van haar zou houden en er altijd voor haar zou zijn. Maar ze had de zorg voor de baby teveel door een roze bril bekeken. Je moest als moeder permanent actief zijn om de zorg en later de opvoeding in goede banen te leiden. Ze besloot na een tijdje om weer aan het werk te gaan.

Ondanks regelmatige complimenten en successen op het werk, bleef Jennifer zich onzeker voelen, dat ze “deed alsof”. Ze kreeg een seksuele relatie met een collega die bijna veertig jaar ouder was. “Meestal gaat het goed met me,” vertelde ze Dr. Gray. “Maar er is een andere kant die het van me overneemt en me beheerst. Ik ben een goede moeder. Maar mijn andere kant maakt een hoer van me; het maakt me gek!”

Jennifer bleef zichzelf bespotten, vooral als ze alleen was; in tijden van eenzaamheid voelde ze zich in de steek gelaten, wat ze toeschreef aan haar eigen onwaardigheid. Angst dreigde haar te overweldigen als ze geen uitlaatklep vond. Soms gaf ze zich over aan vreetbuien, waarbij ze een keer een hele kom koekjesbeslag verorberde. Ze staarde urenlang naar foto’s van haar zoon en man, in een poging om “ze levend te houden in mijn hoofd”.

Boek over de borderline persoonlijkheidsstoornis

Zo begint het boek ‘I Hate You—Don’t Leave Me met als ondertitel: ‘Understanding the borderline personality, door Jerold J. Kreisman, MD, and Hal Straus.

Het bijzondere aan dit verhaal vind ik dat het ogenschijnlijk rustig begint, maar dat de lezer al heel snel meegezogen wordt in de emotionele turbulentie die kenmerkend is voor de borderline-persoonlijkheid. Voordat je het weet denk je: wat een heftige toestanden allemaal, trap eens even op de rem, Jennifer, waar ben je nu helemaal mee bezig?

Ik omschrijf het kernthema van borderline wel eens met: “Kom eens wat dichter bij mij uit de buurt”. Mensen met borderline snakken naar nabijheid en geborgenheid, maar tegelijkertijd ervaren ze die nabijheid weer als bedreigend, want ze zijn de controle kwijt. Als de ander vervolgens meer afstand neemt, wordt dat weer ervaren als verlating. En de angst om verlaten te worden is een levenslange existientiële angst bij mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis.

Mensen in de naaste omgeving van een persoon met borderline kunnen het gevoel krijgen dat ze het nooit goed (kunnen) doen. Maar dat gevoel is het spiegelbeeld van hoe de persoon met borderline zichzelf voelt: ik ben nooit goed genoeg.

Het is zelfs zo dat mensen met borderline averechts kunnen reageren op complimenten. Als je een compliment krijgt moet je de volgende keer nóg meer je best doen om een compliment te krijgen. En als je dat compliment niet krijgt heb je ‘dus’ gefaald.

Het verhaal van Jennifer maak ik niet af, want dan wordt het een erg lange tekst. Misschien geeft het verhaal zo ook wel aan hoe complex de problematiek is. Je vraagt je af: waar moet de behandelaar beginnen en waar zit het perspectief richting wat meer stabiliteit. En dat is nu precies de uitdaging. Waar zitten de aanknopingspunten om – ondanks alle hobbels – toch nog een eindje verder te kunnen komen?

I Hate You—Don’t Leave Me met als ondertitel: 'Understanding the borderline personality, door Jerold J. Kreisman, MD, and Hal Straus, 2017. Momenteel alleen tweedehands te koop.