Eén van de meest moeilijk te hanteren gedragingen is het passief-agressieve gedrag. Mensen met een passief-agressieve stoornis kunnen het bloed onder je nagels vandaan halen. Maar als je boos op hen bent zeggen ze: "Ik deed toch niks?"
Veel demonstranten in coronatijd vertoonden passief-agressief gedrag. Ze noemden zichzelf ‘vredelievend’. Inderdaad gingen ze niet met de politie op de vuist. Maar ze daagden diezelfde agenten voortdurend uit met opmerkingen en door het niet of op het laatste moment opvolgen van bevelen. Als de politie dan iemand met een correcte fysieke aansporing dwong op te vertrekken was het de politie die met grof geweld ingreep.
Pubers kunnen – bijvoorbeeld op school – expert zijn in het vertonen van passief-agressief gedrag. Als ik uit de klas werd gestuurd duurde het best lang voordat ik mijn spullen had opgepakt en de deur uit was. Dat rekken van het vertrek is een vorm van passief-agressief gedrag.
Kernovertuigingen
Waar zijn mensen met een passief-agressieve persoonlijkheidsstructuur bang voor? De naam zegt het al: er is sprake van twee tegenovergestelde tendensen: dekking zoeken en boos zijn. Dat komt ook tot uiting in de zogenaamde kernovertuigingen:
- Als ik de regels volg verlies ik mijn vrijheid en is de ander de baas
- Als ik mij openlijk verzet word ik afgewezen
Neem mevrouw Van Beek. Ze doet de dingen graag op haar eigen manier. Ze heeft grote moeite met allerlei regels en afspraken. Het moet allemaal nét een beetje anders.
Op haar werk is ze secretaresse. Daar is de baas de baas. Hij bepaalt welke stukken er de deur uit moeten, hoe de brief moet worden ingedeeld, met welk lettertype de brief moet worden geprint. Hij bepaalt ook of ze op een bepaalde dag een uur extra moet werken, omdat een belangrijke vergadering uit zal lopen.
Mevrouw Van Beek heeft grote moeite met het werken onder een baas en zéker met het werken onder deze baas, die nogal punctueel is en bovendien alles in de gaten heeft. Maar mevrouw Van de Beek kan niet tegen haar baas zeggen dat ze het allemaal maar onzin vindt. Want als ze zich openlijk verzet wordt ze ontslagen, net als inmiddels meerdere van haar collega’s. Het gevolg is dat ze zich voor het oog van de baas correct gedraagt.
Ondertussen wordt het gezag van de baas op allerlei subtiele manieren ondermijnd. In de pauze roddelt ze over hem. Als de baas niet op het werk is leest ze in kantoortijd een blad dat haar interesseert. Ze is regelmatig tien minuten op het toilet. Ogenschijnlijk werkt ze hard, in de praktijk is ze juist bezig om te vertragen, om juist minder werk te verzetten dan er van haar verwacht wordt.
De oplossing die ze heeft gekozen is: ik doe net of ik de regels volg, maar ondertussen ga ik steeds weer als ik de kans krijg mijn eigen gang. Ik verzet mij niet zichtbaar tegen mijn baas, zodat ik niet wordt afgewezen. Maar wat er stiekem gebeurt, daar heeft hij toch geen kijk op. Hij wijst me niet af terwijl ik toch ‘lekker’ niet doe wat hij van mij verwacht.
Beeld van zichzelf, beeld van anderen
Passief agressief gedrag is op zichzelf geen persoonlijkheidsstoornis, maar je kunt de kenmerken wel vergelijken met die van een persoonlijkheidsstoornis.
Het gaat bij alle persoonlijkheidsstoornissen om het beeld dat je van jezelf hebt én het beeld dat je van de ander hebt. Dat zou je in principe zelfs heel compact weer kunnen geven met een min en met een plus. Hoe kijk je naar jezelf (plus of min) en hoe kijk je naar de ander (plus of min).
Mensen met een passief-agressieve persoonlijkheid hebben een beeld van zichzelf dat ze het allemaal zelf wel kunnen regelen: daar moet een ander zich niet tegenaan bemoeien. Het beeld van zichzelf is dus – op een bepaalde manier – positief.
Het beeld dat ze van de ander hebben is dat anderen bemoeials zijn: die moet je op een afstand houden. Maar die afstand bouwen ze niet in door zich af te sluiten van contacten (zoals bij schizoïde mensen). Ze gaan juist proberen de ander te controleren. Ze zijn eisend, controlerend, dominerend. Het beeld van de ander is dus negatief gekleurd.
Maar ja, mevrouw Van de Beek, die wil wel niet dat de baas haar werk controleert, maar er zit niets anders op. Ze wil ook niet ontslagen worden. De spanning die dat met zich meebrengt vertaalt zich bij mevrouw Van de Beek in ongezond veel en lekker eten. Sinds de nieuwe baas er is zijn de kilo’s er aan gevlogen en dat is niet omdat de baas zo vaak trakteert.
Er is een andere plek waar mevrouw Van de Beek wel controle uit kan oefenen en dat is in haar eigen territorium: de thuissituatie. Haar vriend heeft het er niet gemakkelijk mee, want zij wil alles bepalen. Ze controleert of hij de kasten wel netjes inruimt, of hij geen spullen laat slingeren, ze wil dat hij exact aangeeft hoe laat hij thuis is, ze bepaalt ook op welke dag ze een uitje hebben en waar ze dan heen zullen gaan. Maar of die vriend het er écht moeilijk mee heeft? Hij is niet anders gewend. Zijn moeder deed precies hetzelfde…
henk 50 