Ouderverstoting (1)

In mijn werkzame leven, maar soms ook in mijn omgeving, heb ik tal van situaties meegemaakt waarbij een kind geen enkel contact meer wilde met één van beide ouders, of soms met beide ouders. Ik vond dat altijd heftig. 

Volgens een schatting van enkele jaren geleden zou het om 150.000 kinderen gaan. Die trend zet zich voort op volwassen leeftijd, vooral bij gescheiden ouders. Ongeveer 1 op de vijf volwassenen heeft op volwassen leeftijd geen contact met de vader, zo’n 5 procent heeft geen contact met de moeder.

Na een scheiding

Veruit de meeste situaties doen zich voor na een (v)echtscheiding. Het kind kiest 100% voor de ene ouder en wijst 100% de andere ouder af. Dat is meteen ook één van de belangrijkste signalen van ouderverstoting: het denken is zwart-wit. De ene ouder is helemaal goed, de andere ouder is helemaal fout.

Een gevaar bij hulpverleners is dat ze soms de neiging hebben om positie te kiezen. Het kind vertelt alleen maar negatieve verhalen over de ouder waarmee het geen contact wil hebben. De hulpverlener wil het kind steunen. ‘Dus als het kind perse geen contact wil hebben met de andere ouder dan zal het daar zijn redenen wel voor hebben’. Bovendien hebben oudere kinderen bij de rechter ook een belangrijke stem. De andere ouder voelt zich in deze gang van zaken vaak niet gehoord.

Als het kind zo negatief over de andere ouder praat hoeft die keuze niet ondersteund te zijn door feiten. Het is vaak meer een overlevingsmechanisme. Als beide ouders met elkaar in gevecht zijn is het voor een kind bijna onmogelijk om aan beiden loyaal te zijn. Dus dan kiest het voor één van beide ouders. De manier om met die keuze om te gaan is splitten: de één wordt op een voetstuk gezet en de ander wordt gedevalueerd.

Vader, dochter, moeder, zoon

Van nabij ken ik een situatie waarbij de dochter frequent contact heeft met haar vader. Dat is bijzonder, omdat er jaren geen contact was. Nu het contact met haar vader hersteld is heeft ze het contact met haar moeder verbroken. Moeder mag ook de kleinkinderen niet zien. De ouders zijn 20 jaar geleden in een (v)echtscheiding beland.

Omgekeerd heeft de zoon (die aanvankelijk bij de vader woonde) nu weer goed contact met zijn moeder en nauwelijks contact met zijn vader. Ik heb geen idee welke dynamieken daarbij een rol spelen. Waarom die verschuivende panelen?

Moeder als lucht

Het voorgaande lijkt een gevolg te zijn van een echtscheiding, maar ook als ouders niet gescheiden zijn kan er sprake zijn van ouderverstoting. Zo maakte ik mee dat een inmiddels gepensioneerde vrouw bij herhaling (bruiloft, begrafenis, feest) geen enkel contact maakte met haar hoogbejaarde moeder. Ze negeerde haar moeder volkomen. Ik zag dat moeder haar dochter een paar keer probeerde te groeten, maar er kwam geen reactie: moeder was lucht voor de dochter. Bij navraag bleek dat die situatie was begonnen toen haar vader was overleden. Dat triggerde mij: wat is er gebeurd? Maar ik ken de dochter onvoldoende om daar een gesprek over te beginnen.

Ook maakte ik in de kerk mee dat een dochter haar ouders niet sprak, terwijl ze jarenlang naar dezelfde kerk gingen. De moeder stond ook niet toe dat haar zoons contact maakten met opa en oma. En dan ga je samen naar dezelfde kerk. Er werd door veel mensen gedacht dat het vanzelf over zou gaan (‘de tijd heelt alle wonden’). De dominee was wel in actie gekomen, maar toen werd hem partijdigheid verweten.

De meeste lezers zullen het TV-programma ‘Het Familiediner’ kennen. Ook daar voorbeelden van ‘ouderverstoting’. De aanleiding is nogal eens – in mijn ogen – futiel (bijvoorbeeld een verkeerde opmerking), maar ik kan me niet voorstellen dat er niet meer achter zit.

De literatuur reserveert het onderwerp vaak voor kinderen van gescheiden ouders. Dat schijnt de 'bulk' aan situaties van ouderverstoting te veroorzaken. Maar het komt dus ook voor zonder dat er sprake is geweest van echtscheiding.