Lichamelijke klachten kunnen een psychische oorzaak hebben. Vooral bij kwetsbare mensen vormen die klachten ook de uiting van het emotionele functioneren.
Onbegrepen lichamelijke klachten
Tot de meest intrigerende trainingen die ik voor mijn werk heb gevolgd behoorde een serie colleges over ‘onbegrepen lichamelijke klachten’ .
Daar zaten heel ‘aparte’ verhalen bij, waarvan ik me voor die tijd nooit had gerealiseerd dat zoiets mogelijk was.
Sigmund Freud schreef al over de zogenaamde conversieverschijnselen. Iemand kan bijvoorbeeld verlammingsverschijnselen krijgen als gevolg van psychische klachten.
Meneer de Jong heeft plotseling last gekregen van zijn rechterarm. Het lijkt wel of er sprake is van acute verlammingsverschijnselen. Geen enkel onderzoek heeft een medische verklaring opgeleverd. Totdat meneer De Jong psychotherapie krijgt. In die therapie komt ter sprake dat hij zich ontzettend ergert aan het gedrag van zijn gehandicapte zoon. Hij zou hem het liefste een klap verkopen, maar dat mag niet. De boosheid die hij niet kon of durfde te uiten had zich vertaald in lichamelijke klachten. Als je arm verlamd is kun je ook geen klap meer uitdelen. Tijdens de psychotherapie verdwenen de lichamelijke klachten van meneer De Jong.
Naast deze conversie-verschijnselen en de veel meer bekende psychosomatische klachten (o.a. longproblemen, maagklachten en rugklachten) bleek er nog een heel scala aan lichamelijke klachten te zijn met ingewikkelde psychologische oorzaken. Het was allemaal zó complex dat ik het nooit echt zal begrijpen. Het blijven dus onbegrepen lichamelijke klachten (…).
“Mensen tobben zich soms daadwerkelijk ziek, ze worden er écht ziek van” (Ellis & Diekstra).
Accident prone
Een ‘variant’ daarop is de accident-proneness, letterlijk vertaald: de geneigdheid tot ongelukken. Het zijn de mensen die altijd pech hebben. Ze lopen altijd wel met een blauwe plek, een pleister of een zwachtel rond. Dat kan natuurlijk te maken hebben met onhandigheid of met een onhandig samengesteld interieur, maar als mensen steeds op onverklaarbare wijze ‘ongelukken’ hebben sluit men niet uit dat er onderhuids allerlei psychische problemen een rol spelen die de alertheid om ongelukken te voorkomen doen verminderen.
Ziektewinst
De meeste mensen kennen wel het idee dat het ‘even ziek zijn’ ook een prettige bijkomstigheid op kan leveren: je hoeft je even niet groot te gedragen.
Kinderen leren ook al snel dat ziek zijn iets op kan leveren, namelijk extra aandacht. Je kunt er ook dingen door ontlopen waar je tegen op ziet. Tot op zekere hoogte is het normaal gedrag.
Als je eczeem hebt en je houdt niet van zwemmen kun je dat ook weer in je voordeel gebruiken: je hoeft niet te zwemmen.
Maar als het een patroon in het leven is wordt het ziektewinst genoemd. Het is dan een vorm van vermijding die bij wijze van spreken verankerd gaat zitten in de persoonlijkheid.
Marja had als kind regelmatig darmklachten. Maar ze had ook moeite met feestjes en verjaardagen. Als ze tegen zo'n festiviteit op zag kreeg ze mogelijk ook wel daadwerkelijk darmklachten. Haar moeder nam deze klachten serieus, maar misschien kun je achteraf zeggen: té serieus. Inmiddels is Marja volwassen en durft ze nog steeds niet naar feestjes. Ze geeft aan dat ze te gevoelige darmen heeft en dat ze daarom beter weg kan blijven.
henk 50 