Complotdenken: waarom? (slot)

Het is al lang al duidelijk wie er achter de relschoppers zitten. Al die gebroken ruiten. Het kan niet anders dan daar zitten de glazenzetters achter. Die financieren de relschoppers. Maar liefst 12,7% van de relschoppers blijkt zelfs zelf glazenzetter te zijn. 

Door zo associatief te denken ontwikkel je vanzelf een complottheorie. En als je dan vandaag probeert de glazenzetter te bellen krijg je zijn antwoordapparaat. Logisch, hij zit vast in een politiecel. Nóg meer bewijs dat de branche van glazenzetters achter de rellen zit.

Wie eenmaal in zo’n denkfuik zit komt er moeilijk meer uit. Die persoon ziet steeds meer bewijs dat hij of zij gelijk heeft. En alle andere informatie wordt direct weggefilterd, want die is niet betrouwbaar, is verdacht, wordt gesponsord door grote bedrijven. Die informatie klopt niet met jouw denkraam, dus het kan gewoon niet kloppen.

Mede naar aanleiding van: The enduring allure of conspiracies, Greg Miller, Knowable Magazine, 14 januari 2021

Cognitieve dissonantie

Daar heb ik eerder over geschreven in het kader van de theorie van de cognitieve dissonantie, zoals deze ontwikkeld werd door Leon Festinger.

Daaruit dit stukje. In een oude parabel probeert een vos druiven te pakken. Hij kan er niet bij. Dat is voor hem krenkend. Maar een krenking is iets verschrikkelijks. Dus bedenkt hij een excuus. “Ik houd niet van druiven, ze zijn mij te zuur.”

Maar bij Festinger komt daar nog een dimensie bij. ‘Wat de mens graag voor waar houdt, zal hij sneller geloven’ schreef de filosoof Francis Bacon. En als je daarbij inhaakt op Leon Festinger:

a) de mens zal er alles aan doen om informatie en gedrag die niet bij zijn innerlijke overtuigingen passen af te wijzen,

b) of om ze zozeer goed te praten of te wijzigen dat het zijn streven naar innerlijke harmonie zo min mogelijk zal belemmeren.

Willem Engel als cognitief dissonant? In een artikel door wiskundige Pepijn van Erp werd statistische informatie die door Willem Engel via de site van Viruswaarheid werd verspreid als onjuist beoordeeld. Er zat een denkfout in, waardoor er een onjuiste conclusie uit kwam. 
Willem Engel liet zich daardoor niet overtuigen. In een TV-uitzending van de regionale omroep van Rijnmond vertelde Engel dat de organisatie waar Pepijn van Erp bij betrokken is ('Klopt dat wel?') gesponsord wordt door de farmaceutische industrie. 
De verslaggever vroeg aan Willem Engel of hij daar bewijzen voor had. Volgens Engel waren er zeer sterke aanwijzingen, maar het moest nog verder worden onderbouwd. Dat bewijs kwam zeer binnenkort. Hij vertelde dit in augustus. Maar ook nu heeft hij geen bewijs geleverd. Hij is ook niet op zijn beschuldiging terug gekomen. Wat is er aan de hand?
a) Het kan zijn dat Willem Engel blufpoker speelde omdat hij geen  weerwoord had tegen de argumenten van Pepijn van Erp. Dan moet je jezelf dus opblazen en ga je in de tegenaanval waardoor de inhoud niet meer ter sprake hoeft te komen. 
b) Het kan ook zo zijn dat Engel werkelijk gelooft dat Pepijn van Erp wordt betaald door de farmaceutische industrie.  Het kan niet waar zijn dat hij gelijk heeft, want dan zou ik ongelijk hebben.' Dat zou dan een gevalletje cognitieve dissonantie zijn.
c) De derde optie is dat het bewijs wel is geleverd door Willem Engel, maar dat ik dat gemist heb. In dat geval mag iemand mij dat bewijs leveren.  

Snelle verspreiding

Er is nog een bijzonder aspect aan het complotdenken. Dat is dat al die berichten zo ontzettend snel gedeeld worden. In Nieuwegein zou een meisje zijn omgekomen door het dragen van een mondkapje en één minuut later werd het bericht al in Spijkenisse verspreid. Als ze het ook daar weten moet het dus wel waar zijn.

Mensen lezen nauwelijks wat er staat en dan wordt het bericht al verspreid. De boodschap is: “Zie je wel dat ik gelijk heb. Nu hoor je het ook eens van een ander!” En hoe meer je die boodschappen ziet, des te meer heb je natuurlijk gelijk. Daardoor worden er allerlei niet onderbouwde berichten voortdurend rondgestuurd en herhaald waardoor het uiteindelijk lijkt alsof het tóch waar is.

Ook in dat opzicht is er sprake van een sektarische tendens. Leden van sektes krijgen voortdurend dezelfde boodschap te horen. Ook al twijfelden ze aanvankelijk, ze zijn er tóch in gaan geloven. Ze hoorden namelijk niets anders meer. En hoe meer ze tegen elkaar zeiden dat dat wat de leider zei toch echt een mooie boodschap was, hoe meer steun ze ook van elkaar ervaarden. Het steeds dezelfde boodschap horen is dus ook weer een vorm van troost in een bedreigende wereld waarbinnen je het gevoel hebt dat jouw ‘missie’ niet gehoord wordt.

In de binnenstad van Eindhoven ging een mevrouw tekeer tegen een journalist die 'zeker weer aan het brainwashen was'. Hij handelde in opdracht van de overheid en van Big Pharma, daarom was hij daar, om mensen uit te horen. Tewijl de media democratisch moesten zijn en de stem van het volk moesten laten horen in plaats van de roeptoeter van de overheid zijn. En ze wist ook wel dat alle mensen om haar heen vermomde ME'ers waren, precies zoals in de Derde Wereldoorlog was gebeurd...

De jaren ’50 waren een complexe tijd met een enorme piek aan complotdenken. Ook nu zien we weer zo’n piek. Maar het verschil is dat de informatie zich razendsnel verspreidt, zonder dat er nog checks plaatsvinden. Er ontstaan daardoor parallellen aan informatiestromen, die op hun beurt ook weer het complotdenken voeden, want er vindt geen correctie meer plaats.

Stel dat vijftig mensen om die mevrouw heen zouden vertellen waar ze woonden, wat voor werk ze deden, wat voor hobby’s ze hadden. Het zou niet hebben geholpen. De mevrouw wist het allemaal té zeker, die mensen waren toch ME’ers.

Er bstaan wel degelijk samenzweringen, er zijn dwarsverbanden en machtsstructuren in de samenleving die niet goed zijn. Een beetje achterdocht kan geen kwaad. Het wordt complotdenken als je niet anders meer kunt denken. De wereld is zwart-wit en er is geen nuance meer mogelijk. Ook als de feiten aantoonbaar anders zijn laat je je dan niet meer corrigeren.