Intergenerationele gehechtheid (vervolg)

De manier waarop we vroeger gehecht zijn heeft gevolgen voor de wijze waarop we als volwassenen in relatie tot anderen staan. En onze eigen gehechtheid is vervolgens weer van invloed op de manier waarop wij opvoeden.

Professor Marinus van IJzendoorn schrijft over de gehechtheidsrepresentatie: het plaatje dat we in ons hoofd hebben over hoe we vroeger zijn opgegroeid. Wie waren onze ouders voor ons? Voelden we ons ‘gehoord’ als we problemen hadden. Of stond bijvoorbeeld de ‘afwijzing’ of een gevoel van ‘verlating’ heel centraal als we (nu) aan onze ouders denken?

Opvoeden op afstand

Volwassenen die als kind vooral afstand hebben ervaren (‘je moet flink zijn en niet huilen!’) vertellen vaak ‘op afstand’ over wie hun ouders voor hen waren. Alsof ze een film afdraaien.

Tegelijkertijd valt op dat ze hun ouders idealiseren (‘met mijn vader kon je altijd lachen’, ‘mijn vader was nergens bang voor’, ‘mijn moeder trok zich nergens wat van aan’). Onprettige herinneringen aan de ouders worden in het gesprek nauwelijks toegelaten. Dit zijn kenmerken van vermijdende gehechtheid.

Een vader die op deze manier is gehecht heeft niet echt geleerd om nuances in ervaringen en emoties aan te brengen. Gevoelens vindt hij al snel te ingewikkeld. Zijn zoon moet niet van slag zijn als hij wordt gepest op school. ‘Je moet je nergens wat van aantrekken!”

Het niet ingaan op het verdriet van het kind en met name het niet troosten zal hij bijvoorbeeld legitimeren met de opmerking dat hij niet wil dat zijn zoon ‘een mietje’ wordt. “Je komt het verste in het leven als je je nergens wat van aantrekt”.

Sensitiviteit en responsiviteit

Bij het ontwikkelen van gehechtheid gaat het om twee aspecten: de sensitiviteit en de responsiviteit.

a) Sensitiviteit is dat je aanvoelt wat er met je kind aan de hand is.

b) Responsiviteit wil zeggen dat je vervolgens weet wat je moet doen.

Ouders die niet voldoende ingaan op de signalen die hun kind uitzendt komen tekort aan sensitiviteit. Dat kunnen ouders bewust doen (‘anders wordt mijn zoon een mietje’). Veel meer aannemelijk is dat ze toch onvoldoende het vermogen hebben ontwikkeld om de nuances in de emoties van kinderen ‘te lezen’.  Dat tekort aan sensitiviteit leidt vervolgens ook weer tot onvoldoende responsiviteit: je weet niet wat je moet doen.

De volgende generatie leert daarmee niet om woorden te vinden voor de eigen emoties. En dat leren verwoorden is een voorwaarde om te kunnen mentaliseren. Dat mentaliseren heb je weer nodig om nauwgezet de emoties van anderen te ‘vertalen’.

Deze processen zetten zich nogal eens van generatie op generatie voort. Er zijn culturen waarbij het zeer ongewoon is om over emoties te spreken (bijvoorbeeld: Japan en delen van Rusland). Dat gaat dan van generatie op generatie verder.